آستیگماتیسم (Astigmatism) یا کژبینی، یکی از شایعترین عیوب انکساری چشم است که برخلاف نام ترسناک احتمالیاش، یک بیماری خطرناک نیست؛ بلکه نوعی نقص در شکل هندسی چشم است. بسیاری از افراد همزمان با نزدیکبینی یا دوربینی، درجاتی از آستیگماتیسم را نیز تجربه میکنند.
در این مقاله تخصصی، سازوکار این عارضه، انواع، روشهای تشخیص و جدیدترین متدهای درمانی آن را به زبان ساده اما علمی بررسی میکنیم.
سازوکار آستیگماتیسم: چشم چگونه میبیند؟
برای درک آستیگمات، ابتدا باید بدانیم یک چشم سالم چگونه کار میکند. در حالت نرمال، قرنیه (سطح شفاف جلوی چشم) و عدسی، شکلی کاملاً کروی و منظم دارند، شبیه به یک توپ بسکتبال. این شکل کروی باعث میشود نور از تمام جهات به یک اندازه شکسته شده و دقیقاً روی یک نقطه در شبکیه متمرکز شود تا تصویری شفاف شکل بگیرد.
اما در چشم آستیگمات، قرنیه یا عدسی شکلی نامتقارن و بیضیمانند پیدا میکنند (شبیه به توپ راگبی).
به نقل از وبسایت Mayo Clinic
Astigmatism occurs when either the cornea or the lens has mismatched curves. Instead of having one curve like a round ball, the surface is egg-shaped.ترجمه: آستیگماتیسم زمانی رخ میدهد که قرنیه یا عدسی دارای انحناهای نامتناسب باشند. در این حالت سطح چشم به جای اینکه مثل یک توپ گرد، یک انحنای واحد داشته باشد، شکلی تخممرغی دارد.
این عدم تقارن باعث میشود نور در یک جهت بیشتر از جهت دیگر خم شود. در نتیجه، به جای یک نقطه کانونی، دو خط کانونی تشکیل میشود و تصویر نهایی روی شبکیه، کشیده یا تار به نظر میرسد.
علائم و نشانههای آستیگماتیسم
علائم آستیگمات بسته به شدت آن متفاوت است. برخی افراد با درجات خفیف ممکن است هیچ علامتی حس نکنند، اما در درجات بالاتر، نشانههای زیر رایج است:
- تاری دید یا تحریف تصویر: خطوط صاف ممکن است کج یا موجدار به نظر برسند (در هر فاصلهای، چه دور و چه نزدیک).
- خستگی و فشار چشم: به ویژه پس از مطالعه، کار با کامپیوتر یا رانندگی.
- سردرد: اغلب در ناحیه پیشانی و شقیقهها.
- مشکل دید در شب: دیدن هاله نور در اطراف چراغها (Starbust) یا پخش شدن نور چراغ ماشینها به صورت خطی.
- تلاش برای فوکوس: نیاز به تنگ کردن چشمها (Squinting) برای دیدن واضحتر.
به نقل از وبسایت American Academy of Ophthalmology (AAO)
Symptoms of astigmatism may include blurry vision at any distance, eye strain, headaches, and trouble seeing at night.ترجمه: علائم آستیگماتیسم میتواند شامل تاری دید در هر فاصلهای، خستگی چشم، سردرد و مشکل در دید شبانه باشد.
علل ایجاد آستیگماتیسم: چرا چشم من آستیگمات است؟
برخلاف باورهای قدیمی، مطالعه در نور کم یا نشستن نزدیک تلویزیون باعث ایجاد آستیگمات نمیشود. دلایل اصلی عبارتند از:
- ژنتیک (وراثت): شایعترین علت است. بسیاری از نوزادان با درجاتی از آستیگمات متولد میشوند.
- ساختار پلک: فشار مداوم پلکها بر روی قرنیه در طول زمان میتواند باعث تغییر شکل جزئی آن شود.
- آسیب یا جراحی: ضربه به چشم، جراحی آب مروارید یا زخم قرنیه میتواند باعث ایجاد آستیگمات نامنظم شود.
- قوز قرنیه (کراتوکونوس): بیماری پیشروندهای که در آن قرنیه نازک شده و به شکل مخروطی بیرون میزند. تشخیص زودهنگام این مورد بسیار حیاتی است و متخصصان برجستهای همچون دکتر سیامک زارعی قنواتی همواره بر اهمیت غربالگری دقیق (پنتاکم) برای تمایز قوز قرنیه از آستیگمات معمولی تأکید دارند.
روشهای تشخیص توسط چشمپزشک
تشخیص تنها با یک تست ساده بیناییسنجی (چارت E) کامل نمیشود. ابزارهای دقیق شامل موارد زیر است:
- فوروپتر (Phoropter): دستگاهی که پزشک لنزهای مختلف را جلوی چشم شما قرار میدهد تا بهترین نمره را پیدا کند.
- کراتومتری: اندازهگیری انحنای قرنیه در مرکز چشم.
- توپوگرافی قرنیه (Corneal Topography): نقشهبرداری کامپیوتری و سهبعدی از کل سطح قرنیه. این دقیقترین روش برای تشخیص آستیگماتیسم نامنظم است که معمولاً در مراکز مجهز مانند یک کلینیک فوق تخصصی چشم در مشهد یا سایر کلانشهرها در دسترس بیماران قرار دارد.
درمان آستیگمات چشم: مقایسه روشها
درمان آستیگماتیسم به نوع و شدت آن بستگی دارد. در جدول زیر روشهای مختلف درمانی را مقایسه کردهایم تا دید بهتری نسبت به گزینهها داشته باشید:
| روش درمان | مناسب برای | مزایا | معایب |
|---|---|---|---|
| عینک طبی | تمام انواع آستیگماتیسم | بیخطرترین روش، هزینه کمتر، محافظت در برابر باد | تغییر ظاهر چهره، بخار گرفتن شیشه، محدودیت دید |
| لنز تماسی نرم (توریک) | آستیگماتیسم منظم (خفیف تا متوسط) | زیبایی ظاهری، میدان دید وسیعتر نسبت به عینک | نیاز به بهداشت دقیق، احتمال خشکی چشم، هزینه مداوم |
| لنز سخت (RGP / اسکلرال) | آستیگماتیسم نامنظم و قوز قرنیه | ایجاد دید بسیار شفاف و تیز، اصلاح قرنیههای ناهموار | عادت کردن به آن زمانبر است، نیاز به مهارت در استفاده |
| جراحی لیزری (لیزیک/PRK) | بزرگسالان با نمره چشم ثابت | حذف دائمی عینک، راحتی در ورزش و فعالیت | هزینه اولیه بالاتر، دوره نقاهت، خشکی موقت چشم |
توضیحات تکمیلی درباره جراحی
اگر شماره چشم شما ثابت شده است (معمولاً بالای ۱۸ تا ۲۱ سال)، جراحی میتواند گزینهای برای خداحافظی با عینک باشد. امروزه تقاضا برای عمل حذف عینک در مشهد و سایر شهرهای بزرگ به دلیل پیشرفت تکنولوژی لیزر بسیار افزایش یافته است.
- لیزیک (LASIK): تغییر شکل قرنیه با ایجاد فلپ و استفاده از لیزر در لایههای میانی.
- PRK / لازک: لیزر مستقیم روی سطح قرنیه. این روش برای بیمارانی که قرنیه نازک دارند و کاندید مناسبی برای لیزیک نیستند، ارجحیت دارد. به عنوان مثال، انجام عمل پی آر کی در مشهد با دستگاههای پیشرفته اگزایمر، نتایج بسیار درخشانی در اصلاح آستیگماتیسم داشته است.
آیا آستیگمات از کودکی تا بزرگسالی تغییر میکند؟
بله، نمره آستیگماتیسم میتواند در طول رشد کودک تغییر کند. در نوزادان، آستیگماتیسم شایع است و اغلب با رشد چشم به خودی خود اصلاح میشود. اما اگر این عارضه در کودکی شدید باشد و درمان نشود، مغز تصویر تار آن چشم را نادیده میگیرد که منجر به تنبلی چشم (Amblyopia) میشود.
به نقل از وبسایت American Optometric Association (AOA)
Uncorrected astigmatism can lead to amblyopia (lazy eye), especially in children.ترجمه: آستیگماتیسم درمان نشده، بهویژه در کودکان، میتواند منجر به تنبلی چشم شود.
پیشگیری و مراقبت
آستیگماتیسم اغلب ژنتیکی است و راه قطعی برای “پیشگیری” از ایجاد آن وجود ندارد. اما میتوان از تشدید عوارض جلوگیری کرد:
- پرهیز از مالیدن چشم: مالش شدید و مداوم چشمها میتواند ساختار قرنیه را تضعیف کرده و منجر به قوز قرنیه شود.
- معاینات منظم: جستجو برای یافتن بهترین چشم پزشک مشهد یا شهر محل سکونتتان و انجام معاینات سالانه، بهترین راه برای اطمینان از سلامت چشمهاست.
- بهداشت چشم: استراحت دادن به چشمها هنگام کار با نمایشگرها (قانون ۲۰-۲۰-۲۰: هر ۲۰ دقیقه، ۲۰ ثانیه به فاصله ۲۰ فوتی نگاه کنید).
به نقل از وبسایت Johns Hopkins Medicine
Chronic eye rubbing is a well-known risk factor for the development and progression of keratoconus, which causes irregular astigmatism.ترجمه: مالش مزمن چشم، یک عامل خطر شناختهشده برای ایجاد و پیشرفت قوز قرنیه است که منجر به آستیگماتیسم نامنظم میشود.
جمعبندی نهایی آستیگماتیک چشم چیست
آستیگماتیسم وضعیتی است که باعث تاری دید در تمام فواصل میشود اما به راحتی با عینک، لنز یا لیزر قابل مدیریت است. نکته کلیدی، پرهیز از خوددرمانی و مراجعه منظم به چشمپزشک برای بررسی سلامت قرنیه است. اگر علائمی مانند تاری دید یا خستگی چشم دارید، همین امروز برای معاینه اقدام کنید.
