مراقبت های بعد از عمل پی آر کی چشم (PRK) یا فتو رفرکتیو کراتکتومی، یک پروتکل پزشکی حیاتی است که موفقیت نهایی جراحی اصلاح عیوب انکساری و پیشگیری از عوارض جدی به پایبندی مطلق به آن بستگی دارد. برخلاف جراحی عمل لیزیک چشم، در عمل PRK لایه سطحی قرنیه (اپیتلیوم) برداشته می‌شود و باید به طور طبیعی بازسازی گردد.
این فرآیند ترمیم، دلیل اصلی دوره نقاهت طولانی‌تر و چالش برانگیزتر این عمل است. این مقاله به صورت یک راهنمای جامع برای افرادی که قصد عمل حذف عینک در مشهد یا شهرهای دیگر را دارند، کلیه مراحل دوره نقاهت، دستورالعمل‌های دارویی، الزامات بهداشتی و محدودیت‌های فعالیت را تشریح می‌نماید.
مراحل دوره نقاهت PRK
دوره نقاهت PRK در سه مرحله اصلی خلاصه می‌شود.
- مرحله اول (روز ۱ تا ۳) با اوج درد، سوزش، حساسیت شدید به نور و تاری دید همراه است که نیازمند استراحت مطلق می‌باشد.
- مرحله دوم (روز ۴ تا ۷)، با ترمیم اولیه اپیتلیوم، لنز پانسمانی توسط پزشک برداشته شده و ناراحتی به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.
- مرحله سوم (هفتهها تا ۶ ماه)، فرآیند تدریجی تثبیت بینایی است. در این دوره، نوسان دید و خشکی چشم طبیعی بوده و دستیابی به دید نهایی پایدار ممکن است چندین ماه به طول انجامد.
دستورالعمل‌های حیاتی و مراقبت‌های ضروری پس از عمل
۱. اقدامات ضروری بلافاصله بعد از عمل پی آر کی چشم
بلافاصله پس از اتمام جراحی در بهترین کلینیک چشم پزشکی مشهد و بازگشت به منزل، اقدامات زیر باید در اولویت قرار گیرند:
- استراحت و پرهیز از فعالیت های سنگین: به محض رسیدن به منزل، باید در یک اتاق کم‌نور و آرام استراحت کنید. چشمان خود را تا حد امکان بسته نگه دارید. هرگونه فعالیت سنگین، بلند کردن اجسام یا خم شدن شدید در ۲۴ ساعت اول مطلقاً ممنوع است.
- رعایت بهداشت چشم و جلوگیری از عفونت: از لمس کردن یا مالیدن چشم‌ها اکیداً خودداری کنید. دستان خود را قبل از هرگونه تماس نزدیک با صورت (مانند چکاندن قطره) کاملاً بشویید.
۲. مراقبت در روزهای اول بعد از عمل پی آر کی چشم (فاز حاد)
این دوره که معمولاً ۷۲ ساعت به طول می‌انجامد، نیازمند مراقبت ویژه‌ای است:
- استفاده از قطره های بعد از عمل پی ار کی: رژیم دارویی که توسط بهترین دکتر فوق تخصص چشم در مشهد برای شما تجویز شده، مهم‌ترین بخش مراقبت شماست. این رژیم معمولاً شامل قطرههای آنتی‌بیوتیک، استروئید (ضدالتهاب) و اشک مصنوعی است. قطره‌ها باید دقیقاً طبق زمان‌بندی و دستور پزشک استفاده شوند.
به نقل از کلینیک مایو (Mayo Clinic):
“You’ll also need to use medicated eye drops, such as antibiotics and anti-inflammatory drops, for a period of time to help your eye heal and prevent infection.”
ترجمه: «لازم است برای مدتی از قطرههای چشمی دارویی، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و قطرههای ضدالتهاب، استفاده کنید تا به بهبودی چشم و جلوگیری از عفونت کمک شود.»
- استفاده از مسکن: پزشک برای کنترل درد در روزهای اول، مسکن‌های خوراکی (مانند استامینوفن) تجویز میکند. این داروها را طبق دستور و به صورت منظم مصرف کنید تا از شدت گرفتن درد جلوگیری شود.
- خودداری از مصرف داروهای ضد التهاب (بدون تجویز): از مصرف خودسرانه هرگونه داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا آسپرین که توسط پزشک شما تجویز نشده، خودداری کنید، زیرا ممکن است بر فرآیند ترمیم قرنیه تأثیر منفی بگذارند. تنها از داروهای تجویز شده توسط جراح خود استفاده نمایید.
- نحوه شستشوی صورت: در هفته اول، از شستشوی مستقیم صورت با آب خودداری کنید. برای تمیز کردن صورت می‌توانید از دستمال‌های مرطوب بهداشتی استفاده کرده و ناحیه اطراف چشم را با احتیاط پاک کنید. برای استحمام، سر را به عقب خم کنید تا آب و شامپو وارد چشم نشود.
- اجتناب از مالیدن چشم: مالش چشم میتواند به لایه اپیتلیوم در حال ترمیم آسیب جدی وارد کرده و کل فرآیند بهبودی را مختل کند. این یک منع مطلق است.
- استفاده از عینک آفتابی و محافظ چشمی: در تمام ساعات روز، حتی در محیط داخل خانه (در صورت حساسیت به نور)، از عینک آفتابی استفاده کنید. هنگام خواب نیز برای جلوگیری از مالش ناخودآگاه چشم، از محافظ چشمی (شیلد پلاستیکی) که توسط کلینیک به شما داده می‌شود، استفاده نمایید.
- اهمیت این موضوع به حدی است که آکادمی چشم‌پزشکی آمریکا (AAO) بیان میکند:
“Protecting your eyes from ultraviolet (UV) light is very important after PRK. UV light can lead to corneal haze, a complication that causes cloudy vision. Wear sunglasses that block 99 to 100 percent of UV-A and UV-B radiation whenever you are outdoors, even on cloudy days, for at least the first year after surgery.”
ترجمه: «محافظت از چشمان شما در برابر نور فرابنفش (UV) پس از عمل PRK بسیار مهم است. نور UV میتواند منجر به کدورت قرنیه (haze)، عارضه‌ای که باعث دید ابری می‌شود، گردد. هر زمان که در فضای باز هستید، حتی در روزهای ابری، حداقل تا یک سال اول پس از جراحی، از عینک آفتابی استفاده کنید که ۹۹ تا ۱۰۰ درصد از اشعه‌های UV-A و UV-B را مسدود میکند.»
۳. استفاده از کمپرس سرد
برای کاهش التهاب، تورم و احساس ناراحتی در ۴۸ ساعت اول، می‌توانید از کمپرس سرد استفاده کنید. نحوه صحیح استفاده: یک پارچه تمیز را با آب سرد (نه یخ) مرطوب کرده و آن را به آرامی روی پیشانی و گونه‌ها (نواحی اطراف چشم) قرار دهید. هرگز کمپرس را مستقیماً روی پلک‌ها یا کره چشم فشار ندهید. این کار را می‌توان به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه و چند بار در روز تکرار کرد.
۴. تغذیه مناسب برای بهبود سریع بعد از عمل PRK
تغذیه نقش مهمی در ترمیم بافت و کاهش التهاب دارد:
- مصرف مایعات: نوشیدن آب فراوان به هیدراته ماندن بدن و مقابله با خشکی چشم کمک میکند.
- ویتامین C: این ویتامین برای تولید کلاژن و ترمیم بافت قرنیه ضروری است. مصرف مرکبات، فلفل دلمه‌ای و سبزیجات برگ‌دار توصیه می‌شود.
- اسیدهای چرب امگا-۳: منابعی مانند ماهی‌های چرب (سالمون) و گردو می‌توانند به بهبود کیفیت لایه چربی اشک و کاهش علائم خشکی چشم کمک کنند.
محدودیت های بعد از عمل پی آر کی چشم
۱. مدت زمان عدم استفاده از لوازم آرایشی چشم
استفاده از هرگونه لوازم آرایش در ناحیه چشم (مانند ریمل، خط چشم، سایه و کرم‌های دور چشم) به دلیل خطر بالای عفونت و تحریک شیمیایی، حداقل به مدت دو هفته مطلقاً ممنوع است. پس از این مدت و با کسب اجازه از پزشک، باید از لوازم آرایشی کاملاً جدید استفاده شود.
۲. ورزش بعد از عمل پی آر کی چشم
- هفته اول: استراحت کامل. تنها پیاده‌روی بسیار سبک مجاز است.
- هفته دوم تا چهارم: می‌توان ورزش‌های سبکی مانند دوچرخه ثابت و پیاده‌روی سریع را از سر گرفت. از ورزش‌هایی که با تعریق شدید همراه هستند (که ممکن است وارد چشم شود) یا احتمال ضربه به سر و صورت وجود دارد، پرهیز شود.
- پس از یک ماه: با تأیید پزشک، می‌توان به تدریج ورزش‌های سنگین‌تر مانند وزنه‌برداری و ورزش‌های تماسی (با استفاده از عینک محافظ) را آغاز کرد. شنا در استخر و دریا حداقل تا یک ماه ممنوع است.
۳. نکات مربوط به رانندگی و کار با موبایل و کامپیوتر
- رانندگی: رانندگی حداقل تا یک هفته پس از عمل (و تا زمان برداشتن لنز پانسمانی) ممنوع است. شروع مجدد آن تنها پس از تأیید پزشک و زمانی مجاز است که بینایی شما به حد قانونی و پایدار رسیده باشد.
- کار با موبایل و کامپیوتر: در ۳ روز اول، استفاده از صفحات نمایش دیجیتال را به حداقل ممکن برسانید. پس از آن، می‌توانید به تدریج کار را از سر بگیرید اما به یاد داشته باشید که این فعالیت‌ها باعث کاهش پلک زدن و تشدید خشکی چشم می‌شوند. قانون 20-20-20 را رعایت کنید: هر 20 دقیقه، به مدت 20 ثانیه به جسمی در فاصله 20 فوتی (6 متری) نگاه کنید و مکرراً از قطره اشک مصنوعی استفاده نمایید.
طبق گفته کلینیک کلیولند (Cleveland Clinic):
“Most people can drive within one to three weeks of having PRK surgery, but this varies.”
ترجمه: «اکثر افراد می‌توانند ظرف یک تا سه هفته پس از جراحی PRK رانندگی کنند، اما این موضوع متغیر است.»
جدول پروتکل دارویی استاندارد پس از PRK (مثال)
| نوع دارو | هدف درمانی | زمان مصرف تقریبی | نکات بالینی مهم |
|---|---|---|---|
| آنتی‌بیوتیک (موضعی) (مانند اُکوفلوکس، سیپلکس) | پیشگیری از عفونت باکتریایی | تا زمان برداشتن لنز پانسمانی (معمولاً ۳ تا ۷ روز) | نوک قطره‌چکان نباید با دست، مژه یا سطح چشم تماس یابد تا از آلودگی استریل جلوگیری شود. |
| استروئید/ضدالتهاب (موضعی) (مانند FML، بتامتازون) | کنترل التهاب و مدولاسیون روند بهبودی | برای چندین هفته تا ۴ ماه (بر اساس پروتکل پزشک) | مصرف این قطره‌ها برای کاهش خطر کدورت قرنیه (Corneal Haze) حیاتی است. برنامه کاهش دوز (Tapering) باید دقیقاً رعایت شود. |
| اشک مصنوعی / ژل لوبریکانت | جلوگیری از خشکی چشم و تسهیل ترمیم اپیتلیوم | حداقل ۴ بار در روز، گاهی تا ۶ ماه بعد از عمل | استفاده مکرر (حتی هر ساعت) در هفتههای اول توصیه می‌شود. انواع فاقد مواد نگهدارنده ارجحیت دارند. |
| مسکن (خوراکی) | کاهش درد و ناراحتی در فاز حاد | در صورت نیاز (معمولاً روز ۱ تا ۳) | طبق دستور پزشک مصرف شود. |
نکته مهم: در صورت همزمانی زمان مصرف دو قطره متفاوت، باید حداقل ۵ دقیقه فاصله زمانی بین آن‌ها رعایت شود تا از شسته‌شدن داروی اول توسط داروی دوم جلوگیری گردد.
هشدارها و پیگیری‌های پزشکی (علائم خطر)
مراجعات منظم به چشم‌پزشک برای ارزیابی روند ترمیم، بخش جدایی‌ناپذیر مراقبت های بعد از عمل پی آر کی چشم است. برنامه ویزیت‌ها معمولاً شامل روز اول، روز ۴ تا ۱۰ (برای برداشتن لنز) و سپس در ماههای ۱، ۲، ۴ و ۶ پس از عمل خواهد بود.
چه زمانی باید فوراً با چشم‌پزشک تماس گرفت؟
بروز علائم زیر میتواند نشان‌دهنده عوارض جدی باشد و نیازمند مراجعه فوری پزشکی است:
- کاهش ناگهانی بینایی.
- درد چشمی شدید که با داروهای مسکن تسکین نمی‌یابد یا پس از چند روز اول، بدتر می‌شود.
- علائم عفونت چشم: شامل تورم شدید پلک، ترشحات چرکی (زرد یا سبز)، تب، یا قرمزی شدید و جدید.
- خروج یا افتادن لنز پانسمانی؛ در این شرایط، بیمار هرگز نباید سعی کند لنز را مجدداً در چشم قرار دهد.
- مشاهده لکه سفید رنگ جدید بر روی قرنیه.
نتیجه‌گیری مراقبت های بعد از انجام عمل پی ار کی چشم
عمل جراحی PRK یک راه حل موثر و ایمن برای اصلاح عیوب انکساری است. کلید موفقیت در این جراحی، صبر بیمار در برابر تاری دید نوسان‌دار و پایبندی مطلق به دستورالعمل‌های پزشکی است. رعایت دقیق پروتکل‌های درمانی، به ویژه در مورد مصرف قطرههای استروئیدی، حفاظت کامل در برابر اشعه UV و محدودیت‌های فعالیت، شانس دستیابی به دید نهایی عالی (معمولاً طی سه تا شش ماه) را به حداکثر رسانده و از عوارض جدی پیشگیری می‌نماید.
